در ایران نیز اپیدمی کرونا موجب ابتلای بسیاری از مردم و مرگ و میر آنها شده، ولی آنچه که این روزها نگرانی‌ها را تشدید کرده است، شروع فصول سرد و پاییز است که علاوه بر ادامه‌دار بودن اپیدمی کرونا، شاهد بروز بیماری آنفلوآنزا نیز هستیم. در این میان برخی معتقدند که واکسن آنفلوآنزا علاوه بر آنکه از بروز این بیماری جلوگیری می‌کند، مانع از ابتلای فرد به کرونا خواهد شد.

این در حالی است که به اعتقاد پروفسور قاسم آهنگری، متخصص ایمونوژنتیک و استاد تمام دپارتمان ژنتیک پزشکی پژوهشگاه ملی مهندسی ژنتیک و زیست فناوری این تصور اشتباه است و ما برای مقابله با این ویروس قبل از هر چیز باید در رفتارمان با این ویروس تجدید نظر کنیم.

متن زیر مصاحبه ایسنا با پروفسور قاسم آهنگری، متخصص ایمونوژنتیک و استاد تمام دپارتمان ژنتیک پزشکی پژوهشگاه ملی مهندسی ژنتیک و زیست فناوری است که در ادامه می‌خوانید:

- قبل از ورود به بحث در سال گذشته، جنابعالی مطالبی را در ارتباط با کرونا ارائه و در خصوص خطرات این ویروس، شیوع، ساختار، نبود واکسن و درمان خاص و تنوع آن هشدار دادید. امروز پس از حدود ۸ ماه از آن زمان، در چه وضعیتی قرار داریم؟

پروفسور آهنگری: در حال حاضر می‌بایست به دنبال راهکارهایی باشیم تا از بروز مرگ و میر و قدرت کشندگی این ویروس جلوگیری کند و این نکات را می‌توان در چند بخش توضیح داد: 

بخش اول حمله بعدی ویروس به زیر ساخت‌های بهداشتی و درمانی است؛ اصولا در علم ایمنی‌شناسی بیماری‌های عفونی واگیردار بعد از شناسایی کانون شروع بیماری‌ و عامل آن، می‌بایست سریعا وارد عمل شد و شیوع آن را در زمان طلایی (Golden Time) کنترل و محدود کرد.

حال بنا به دلایل مختلف که خارج از زمان و مکان بررسی آن در حال حاضر است، مطابق نقشه ترسیمی و اعلامی از سوی مراکز رسمی، بیماری کووید-۱۹ در تمام استان‌ها شیوع پیدا کرده و وضعیت "درجه قرمز" در اغلب استان‌های کشور قابل مشاهده و کمتر استانی است که در این حالت نباشد. پس بنابراین دیگر بحث شیوع مطرح نیست و این ویروس در سراسر کشور پخش شده است؛ از این رو در این گونه موارد مخصوصا که در شروع فصل پاییز هستیم و رو به زمستان می‎رویم، راهکار خاصی وجود دارد.

متاسفانه در این حالت آن چیزی که در این بحران نادیده گرفته می‌شود و توجه خاص را لازم دارد، بحران کادر درمان است نه بررسی شیوع؛ لحظه‌ای که از آن عبور کرده‌ایم. این یک بحران جدی در این گونه موارد است که کادر و سیستم بهداشتی و درمانی را تهدید می‌کند و نیاز به برنامه‌ریزی و توجه ویژه دارد تا به دلیل ابتلا و مراجعات فراوان و سنگین مبتلایان، واحدها کارایی خود را از دست ندهند و پرسنل دچار تلفات و سیستم فرسوده نشود.

این در حالی است که در مواقع شیوع فراگیر چون تمام کادر درمانی استان‌ها درگیر این موضوع هستند، استان معین کمکی وجود ندارد تا جبران شود، در نتیجه موجب خسران سنگین و تشدید Fatality و یا مرگ و میر سنگین می‌شود.

دوم: رفتارهای مردم 

از نظر کرونولوژی بیماری‌های عفونی واگیردار در ایران متاسفانه در مقایسه با اپیدمی جهانی آنفلوآنزا در سال ۱۹۱۸ صورت می‌گیرد، ولی بنده معتقدم ما می‌بایست اپیدمی سال ۱۹۰۶ در کشور خودمان را با وضع کنونی مقایسه کنیم که متاسفانه باید بگویم از نظر رفتاری زیاد با آن سال‎ها تفاوت قابل مشاهده‌ای در خصوص بیماری‌های واگیردار نکرده‎ایم و همان "الگوهای رفتاری" که در سال ۱۹۰۶ موجب مرگ و میر سنگین در کشور شد را شاهد خواهیم بود.

امروز چنانچه توجه نکنیم، به علت طولانی شدن بیماری و عدم کنترل آن، دقیقا رفتار مردم را می‌توان با اپیدمی بیماری عفونی سال ۱۹۰۶ در ایران مقایسه کرد؛ چرا که در آن سال افرادی که به نکات بهداشتی و بیماری عفونی قابل سرایت توجه نکردند و آن را به سخره ‌گرفتند، ولی روزهای بعد بدن بی جان خود و خانواده و نزدیکان آنها به مراکز درمانی آورده می‌شد.

پس بنابراین خواهش بنده این است که به مرور تاریخ رفتارشناسی خود بپردازیم و از عزیزان کارشناس روانشناس، روانپزشک و رفتارشناسان و جامعه شناسان دعوت به عمل آید تا در خصوص رفتار خاص ما با این گونه از اپیدمی‌ بیماری‌های عفونی و واگیردار کمک کنند تا این معضل حل شود.

با رجوع به اسناد تاریخی و گزارشات کادر درمانی بین‌المللی مشاهده می‌کنیم که در آن سال‌ها مرگ و میر سنگین را بیشتر ماحصل رفتار مردم نسبت به بیماری واگیردار می‌دانند و متاسفانه این الگوی رفتاری سال ۱۹۰۶ را در هزاره سوم شاهد هستیم.

سوم: دوران Past Corona و حوزه سلامت

نکته سوم که بسیار مهم بوده، این است که ویروس کرونا یک ویروس نوپدید به شمار می‌رود، ولی با توجه به فرم‌های ویروسی مشابه آن، کشورهای پیشرفته از تجربیات گذشته خود استفاده می‌کنند و همین طور با گذر چندین ماهه در این دنیای ناشناخته‌ها، این کشورها اطلاعات علمی اعم از ساختار ویروس، نحوه انتقال و پاتولوژی آن و از همه مهمتر اطلاعاتی را از روی مطالعات انسانی در بیماران و اجساد آنها به دست آورده‌اند.

بنابر گفته همکارم پروفسور "میکا پایوویک"، رتروویرولوژیست مشهور دنیا و یکی از بنیانگذاران انستیتو ویروس‌شناسی آمریکا، رترویروس‌ها یک عوارض در زمان ابتدایی و یک عوارض مزمن و طولانی مدت دارند. بیمار پس از گذر از مرحله حاد وارد مرحله طولانی و مزمن می‌شود.

- آقای دکتر در دوران پسا کرونا یعنی زمانی که فرد مبتلا بهبود یافت توجه به چه موضوعی مهم است؟

مطالعات اخیر نشان می‌دهد افرادی که به بیماری کووید-۱۹ مبتلا می‌شوند، بالطبع عفونت و حمله ویروس به بافت‌های مختلف بدن آنها موجب بروز عوارض خاصی از قبیل گوارشی، عصبی، قلبی و عروقی و کلیوی و غیره خواهد شد و پس از بهبودی از مرحله حاد بیماری، فرد می‌تواند مشکلات بیماری‌های مزمن در بافت‌هایش را پیدا کند که نیاز به مراقبت، پیگیری و درمان ویژه دارند. یعنی اینکه در حال حاضر با گذشت زمان می‌بایست تمرکز مسؤولین بهداشتی و درمانی کشور بر روی موضوع Post-Corona متمرکز شود تا با توجه به ضایعات مزمن ایجاد شده، فرد با مشکلات کمتری مواجه شود، ضمن آنکه بخش درمان نیز پیش‌بینی مالی و لجستیکی را برای سال‌های بعد داشته باشند.

- با توجه به افزایش آلایندگی هوا در فصول پاییز و زمستان، این آلودگی‌ها آیا اثراتی بر روی افزایش تعداد مبتلایان به کووید-۱۹ دارد؟

در بحث اصلی آلودگی هوا موضوع مهم این است که ریه سالم می‌تواند مقاومت بیشتری نسبت به یک ریه بیمار داشته باشد و این جمله به این معنی است که شما نیاز به مهمترین فاکتور که همان هوای پاک است، دارید. متاسفانه در نقشه ارائه شده، در تمام کلانشهرهای کشور ذرات کمتر از ۲.۵ میکرون که عامل مهم اختلال و آسیب به سطوح مخاطی ریه است، مشاهده می‌شود.

این ذرات کمتر از ۲.۵ میکرون که کاملا توکسیک و سمی هستند، در خون سلول‌های ایمنی که عامل حذف و مقابله با ویروس کرونا است، نفوذ کرده و آن را دچار خستگی مزمن و یا Exhousted می‌کند.

پس آلودگی هوا از یک طرف مخاط را آسیب‌پذیر و آماده اتصال و تکثیر ویروس می‌کند و از طرف دیگر موجب عدم کارایی سلول‌های ایمنی خواهد شد و فردِ در معرض آلودگی هوا را مستعد ابتلا به این بیماری و آسیب‌زایی بیشتر می‌کند و مرگ و میر را بالا خواهد برد.

- درباره اثرات برودت هوا بر روی زیست ویروس کرونا توضیحاتی ارائه دهید.

در خصوص برودت هوا باید گفت که این ویروس "سرمادوست" است، ضمن اینکه باید توجه داشته باشیم که هر چه رو به فصول پاییز و زمستان می‌رویم، شیوع بیماری‌های ویروسی تنفسی بیشتر می‌شود. از طرفی نیز تمایل مردم به تجمع در فضاهای سر بسته بیشتر می‌شود که این امر نه تنها موجب فعال شدن کانون‌های عفونی کلاسیک و شایع همانند سال‌های گذشته می‌شود، بلکه موجب بروز بیشتر ویروس نوپدید کووید-۱۹ نیز خواهد شد.

نکته قابل اهمیت در فصل سرما فاصله اجتماعی است که در فصل سرما این فاصله دو متر است.

مطابق مطالعه‌ای که در آلمان با توجه به کانون جدید کرونا صورت گرفته است، این ویروس موجب آلودگی در فضای سردخانه کشتارگاه تا ۸ متر شد و این زنگ خطری است که می‌بایست در فاصله‌گذاری اجتماعی در فصل و هوای سرد تجدید نظر صورت گیرد.

- ما می ‌توانیم برای درمان این بیماری منتظر واکسن و یا داروی اختصاصی باشیم؟

این ویروس نوپدید نه واکسن دارد و نه درمان اختصاصی. واکسن‌های جدید نظیر "آکسفورد" و غیره بیشتر به صورت Boaster سیستم ایمنی هستند و ایمنی غیر اختصاصی گذرا ایجاد می‌کنند، نه ایمنی پایدار شبیه واکسن‌های کلاسیک.

- برخی بر این باور هستند که واکسن آنفلوآنزا مانع از بروز بیماری کووید 19 در افراد می‌شود، این تصور درستی است؟

متاسفانه با توجه به عدم آگاهی، مرسوم شده است که واکسن آنفلوآنزا موجب کاهش اپیدمی کرونا و مصونیت پس از تزریق واکسن نسبت به کرونا می‌شود. به عبارتی واکسن آنفلوآنزا تزریق کنیم که کرونا نگیریم! این تصور کاملا اشتباه است؛ زیرا سیستم ایمنی بدن انسان آن چنان اختصاصی و مدبرانه عمل می‌کند که هر واکسن ویژگی خاص خود را دارد و ایمنی در مقابل سایر عوامل عفونی نظیر ویروس کرونا ایجاد نمی‌کند.

این عدم آگاهی و اطمینان کاذب موجب تجمع‌های غیر ضروری و دورهمی‌های کرونایی شده است.

از این رو مجددا تاکید می‌کنم که تغییر رفتارهای ما در مواجهه با عوامل عفونی واگیردار نظیر کرونا می‌بایست نسبت به سال ۱۹۰۶ تغییر جدی یابد و استفاده از پروتکل‌های بهداشتی در جهت پایین آوردن مرگ و میرها سرلوحه رفتارمان قرار گیرد.