پدیده فرونشست زمین در دشت 'دامنه' فریدن، نخستین بار مرداد سال1392گزارش شد و متعاقب آن در پژوهشی که سال 1394 در همین زمینه با عنوان 'بررسی کاهش آب های زیرزمینی و فرونشست شهر دامنه انجام شد، میزان نشست بر اساس روشD-In SAR طی ماه های اردیبهشت، تیر و شهریور سال 1384 و ماه های تیر و شهریور سال 1390 به ترتیب 4.88 و 7.36سانتی متر اندازه گیری شد.
همچنین میزان افت آب طی زمان های اشاره شده به ترتیب 8.4 و 4.44 متر گزارش شد. براساس این پژوهش بیشترین نشست منطبق بر بخش مرکزی دشت دامنه و باتلاق قهیز به علت تراکم بالای چاه ها و برداشت بیش از حد آب زیرزمینی گزارش شد.
بر اساس این گزارش ها روند فرونشست در زمین های کشاورزی، مناطق مسکونی و سطح معابر این شهر همچنان تداوم دارد و سبب خسارت های زیادی به مناطق مسکونی شامل جا به جایی پی و شکست و ترک در ساختمان ها، جاده ها، خطوط انتقال نیرو و آسیب دیدگی تاسیسات کشاورزی در چاه های بهره برداری و شبکه های آبیاری شده است.
طی 2 سال اخیر نیز گزارش هایی مبنی بر تخریب قسمت هایی از واحد های مسکونی، ریزش نقاط مختلفی از خیابان ها و معابر و یا نشتی لوله های انتقال گاز منتشر شده است.
فروریزش و فرونشست می تواند در اثر پدیده های طبیعی زمین شناسی مانند زمین لرزه، انحلال سنگ های گچی، نمکی یا آهکی، آب شدن یخ ها و تراکم نهشته ها، حرکت های آرام پوسته و خروج گدازه از پوسته جامد زمین یا فعالیت های انسانی مانند معدنکاری، برداشت سیالات زیرزمینی مانند آب های زیرزمینی، نفت یا گاز ایجاد شود؛ اما به گفته کارشناسان کاهش شدید سطح آب های زیرزمینی مهم ترین دلیل فرونشست زمین در شهر دامنه است.
دامنه از دیرباز تا کنون یکی از دشت های حاصلخیز و پر آب فریدن بوده و کشاورزی مهم ترین پیشه ساکنان این دیار است.
کشت محصولات کشاورزی از جمله سیب زمینی طی سال های متمادی در مزارع و زمین های اطراف این شهر، عدم مدیریت مصرف آب در بخش کشاورزی، رعایت نکردن سهمیه برداشت آب توسط برخی کشاورزان و استفاده از روش های سنتی آبیاری موجب شد تا بخش قابل توجهی از منابع آبی موجود در این منطقه خشک شود و سطح سفره های زیر زمینی بشدت پائین بیاید.
این مسئله موجب شد تا حفره های خالی شده از منابع آبی در اثر وارد آمدن فشار طبقات فوقانی فرو بریزد و پدیده فرونشست زمین اتفاق بیفتد.
همزمان با پیشروی بحران آب و خشکسالی در کشور و نمودار شدن نشانه های کمبود آب، به تدریج خلاء بزرگی به نام ' مدیریت مصرف آب در بخش کشاورزی شهرستان' خود را نشان داد و از این زمان به بعد حساسیت ها برای کنترل منابع آبی شدت یافت و در نهایت منجر به برنامه ریزی و اقدام در این زمینه شد.
در این زمینه شورای ویژه پیگیری فرونشست شهر دامنه،نصب کنتورهای هوشمند در زمین‌های کشاورزی را در دستور کار خود قرار داد و در بهمن ماه سال 1394 همزمان طرح نصب 400 کنتور هوشمند در چاه های دشت دامنه افتتاح شد.
مسعود میرمحمد صادقی مدیر عامل شرکت آب منطقه ای اصفهان در حاشیه این افتتاح اعلام کرد که دشت پایلوت دامنه بحرانی ترین منطقه فریدن از لحاظ کاهش منابع آب است.
وی در آن زمان هشدار داد : دشت دامنه-داران یکی از دشت های ممنوعه استان اصفهان است که از نظر میزان افت سطح آب های زیرزمینی در رتبه دوم دشت های استان است که درسال های اخیر با پدیده فرونشست زمین و بروز درزه وشکاف در منازل و تاسیسات مواجه شده است و حفر چاه آب در این دشت ممنوع است.
با ادامه اجرای طرح ، در فروردین سال 95 با تجهیز 500 حلقه چاه از تعداد بیش از 700 حلقه چاه موجود در دشت پایلوت دامنه، فریدن رتبه اول استان را در زمینه نصب کنتورهای هوشمند به دست آورد وهمزمان با نصب کنتور هوشمند بر روی چاه های کشاورزی، نسبت به مسدود سازی چاه های غیر مجاز هم اقدام شد.
مصطفی سلیمی رئیس اداره منابع آب فریدن در این خصوص اظهار کرد: در حال حاضر از مجموع 50 حلقه چاه غیر مجاز در دشت دامنه – داران 36 حلقه تعیین وضعیت شده است و بقیه نیز در حال سیر مراحل قضائی است.
وی ادامه داد: از این تعداد 36 حلقه چاه هیچ گونه بهره برداری صورت نمی گیرد.
سلیمی با بیان این که افت سطح آب زیر زمینی از سال 1362 تا 1395 در حدود 35 متر بوده است، اظهار داشت: این مسئله موجب شده است که خلل و فرج ها تخلیه شده و فرو نشست اتفاق بیفتند.
مصطفی بهرامیان رئیس اداره برق شهرستان فریدن نیز در این خصوص گفت: از تعداد 850 چاه کشاورزی موجود در شهرستان، تعداد 702 حلقه چاه در دشت دامنه-داران قرار دارد که برروی همه چاه های فعال کنتور هوشمند نصب شده است.
اما با وجود همه این اقدامات، پدیده فرونشست دامنه همچنان روند صعودی داشته است.
چندی پیش نیز گروهی از اندیشمندان و پژوهشگران آلمانی از جمله پروفسور معتق، استاد دانشگاه هانوفر آلمان، هانس اولریش وتزل و الک وتزل از مرکز تحقیقات علوم زمین آلمان، به همراه مسئول گروه تثبیت فرسایش توده‌ای سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور و کارشناسان سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشو واستان؛ با حضور در فرمانداری فریدن و شرکت در کمیته ویژه فرونشست زمین در شهر دامنه، مشکلات و علل این فرونشست را بررسی کردند.
پروفسور معتق در این جلسه ضمن بیان شرایط حاد زمین در منطقه فریدن و به ویژه شهر دامنه، نسبت به بحران فرونشست زمین‌های فریدن در آینده‌ای نه چندان دور در صورت استفاده بی‌رویه و ناصحیح از منابع آب و انجام کارهای غیرکارشناسی هشدار داد.
در حاشیه این جلسه نیز، کارشناسان سازمان نقاطی از شهرستان را که احتمال فرونشست در آینده در آنها نیز وجود دارد را مشخص کردند و خواستار برنامه‌ریزی برای به حداقل رساندن برداشت آب از سفره‌های زیرزمینی شدند.
صفر بدیع الزمانی معاون فرماندار فریدن نیز در این جلسه خاطرنشان کرد: به دلیل این که شغل اکثر مردم شهر دامنه کشاورزی بوده و هیچ‌گونه منبع درآمد دیگری در این شهر وجود ندارد، برداشت بی رویه آب از سفره‌های آب زیرزمینی همچنان ادامه دارد، هر چند با نصب کنتورهای هوشمند این موضوع تا حدودی تعدیل شده است.
وی افزود: طی جلسات متعددی که شورای حفاظت از منابع آب شهرستان برگزار کرده است، راهکارهایی مانند نصب کنتورهای هوشمند، اصلاح و تغییر الگوی کشت، برخورد با چاه‌های غیر مجاز و اضافه برداشت‌ها برای حل این مشکل اندیشیده شده و تا حدودی نیز این تصمیمات در کاهش سرعت فرونشست مؤثر بوده است اما این پدیده کماکان ادامه دارد.
حسین خلیلی شهردار دامنه نیز با اشاره به این که فرونشست به زیرساخت های شهری وتاسیسات عمومی خسارت های زیادی وارد کرده است، افزود: بر اثر فرونشست زمین در شهر دامنه، 127واحد مسکونی بین 30 تا 100 درصد دچار خسارت شده اند که به همه آنها اخطارهای لازم برای تخلیه داده شده است.
خلیلی ادامه داد: فرونشست زمین از 4 سال قبل دردامنه فریدن ایجاد شده و درحال حاضر150 هکتار از وسعت شهر را فراگرفته و روز به روز درحال افزایش است.
وی گفت: برخلاف پیگیری وتلاش همه مسئولان استان وشهرستان متاسفانه تاکنون هیچ گونه خسارتی به خانوارها بر اثر فرو نشست زمین پرداخت نشده است .
کمال رضایت فرماندار فریدن نیز از افزایش وام 3/5میلیون تومانی دولت به 6 میلیون تومان در قالب کمک بلاعوض برای ساکنان این شهر خبر داد.
وی افزود: تا کنون وام 127 واحد مسکونی تصویب شده است.
علی اصغری رئیس اداره مسکن و شهرسازی فریدن نیز با بیان این که تا کنون 75 واحد احداثی به بانک معرفی شده اند، افزود: تاکنون67 واحد از این تعداد واحد احداثی ساخت و ساز شده اند.
وی افزود: از 193 واحدی که به تعمیراساسی نیاز داشتند تا کنون 93 منزل تعمیر شده است.
در این میان ساکنان شهر دامنه نیز نسبت به پدیده فرونشست در این شهر به شدت نگران هستند؛ چرا که آثار این فرونشست در منازل آن ها دیده می شود.
شکاف های عمیق در سقف، دیوارها و کف منازل و بسیاری از واحد های مسکونی این شهر به خوبی قابل مشاهده است.
این پدیده تاسیسات عمومی، مدارس، مساجد و خطوط انتقال گاز و آب را نیز تحت شعاع قرار داده است.
برخی از مردم این شهر به دلیل مشکلات معیشتی و درآمد پائین قادر به تعمیر و یا استحکام بخشی ساختمان خود نیستند.
از طرفی به گفته کارشناسان از آن جا که نشست زمین حادثه‌ای تدریجی است و مانند سیل و زلزله به یکباره تخریب نمی‌کند؛ مردم نیز نسبت به آسیب‌های ناشی از آن توجه ویژه ندارند و استقبال خوبی از ثبت نام برای دریافت تسهیلات در زمینه بازسازی و بهسازی منازل خود نداشتنه اند.
به نظر می رسد بررسی این پدیده و از همه مهم تر آمادگی برای مقابله با خطرات پنهان این پدیده طبیعی نیازمند ورود جدی مسئولان است.
در این راستا مدیران حوزه کشاورزی لازم است برای جلوگیری از برداشت بی رویه آب در این منطقه اقدامات موثرتری صورت دهند.
هم چنین مسئولان مسکن و شهرسازی نیز باید نسبت به مقاوم‌سازی ساختمان‌ها و تأسیسات شهری اهتمام ورزند.
از طرفی آگاهی بخشی به مردم و فرهنگ سازی برای مقابله و پیگیری از بحران نیز باید ضرورت دارد.
فرونشست زمین در دامنه که به اذعان بسیاری از کارشناسان داخلی و خارجی در آینده ای نه چندان دور ممکن است گستره وسیعی پیدا کند، تهدیدی خاموش برای این منطقه است.
در صورت گسترش این پدیده و عدم کنترل آن، چه بسا شعاع فرونشست تا زمین های استان نیزسیطره پیدا کند.
بررسی ها نشان می دهد امروزه بیش از 150 کشور جهان با پدیده فرونشست زمین روبرو هستند.
ایران به همراه هند، لهستان، مکزیک، ونزوئلا و اندونزی و همچنین صنعتی جهان مانند آمریکا، انگلیس، فرانسه، ایتالیا، اسپانیا، چین و ژاپن در این فهرست جای دارد.
وزارت نیرو نیز در لایحه پیشنهادی برنامه ششم توسعه نسبت به مصرف 42 میلیارد مترمکعبی کنونی، کاهش 11 میلیارد مترمکعبی را مطرح کرده و صرفه جویی 30 تا 40 درصدی میزان مصرفی منابع آب در افق 20 سال آینده پیش بینی شده است.
هم چنین تغذیه مصنوعی آبخوان‌ها، فرهنگ‌سازی و اطلاع‌رسانی، خرید چاه‌های کم‌بازده از کشاورزان، نصب کنتورهای هوشمند و جایگزینی پساب از راه کارهای وزارت نیرو برای کنترل فرونشست زمین در دشت‌ها است.
دشت دامنه فریدن به همراه دشت های اردستان ، نطنز-بادرود(بادخالدآباد) ، میمه و مورچه خورت جزء 5 دشتی هستند که به عنوان پایلوت استان اصفهان طرح احیا و تعادل بخشی منابع آب زیرزمینی در آن ها با شدت بیشتری پیگیری می شود.
دامنه یکی از مناطق شهری شهرستان فریدن است که در قلب دالانکوه و در میان مزارع سرسبز این شهرستان واقع شده است.
شهرستان فریدن با جمعیت بیش از 49 هزار نفر در 140 کیلومتری غرب استان اصفهان وواقع است ، دامداری و کشاورزی از مهمترین مشاغل مردم این منطقه محسوب می شود.